Het boeddhisme wemelt van de lijstjes. De vier edele waarheden, de drie vergiften, het achtvoudig pad en de vijf leefregels. Wat heb jij aan die lijstjes?
Het achtvoudige pad is het vierde onderdeel van de vier edele waarheden. De Boeddha legt erin uit hoe je tot een ontwaakt leven komt: door de juiste visie, de juiste intentie, het juiste spreken, het juiste handelen, het juiste levensonderhoud, de juiste inspanning, de juiste concentratie en de juiste meditatie. Maar wat maakt die acht paden nu precies juist? Dat wordt duidelijk als we ze achterstevoren bespreken. Fasten your seatbelts.
8 Juiste meditatie
Dat het boeddhisme met meditatie te maken heeft is geen nieuws. Maar wanneer is meditatie juist? Is dat wanneer we op ons kussentje een mystiek gevoel van ‘één zijn’ ervaren? Of wanneer we na urenlang zitten ein-de-lijk geen enkele gedachte meer hebben? Nee, niet als het aan de Boeddha ligt. Volgens hem gaat die juistheid vooral over de bereidheid om tijdens ons zitten niets buiten beschouwing te laten. Alles wat zich aandient – gedachtes, emoties, pijntjes – is prima meditatiemateriaal. Mediteren betekent: kijken naar een ervaring, zoals ze opkomt, zich afwikkelt en weer verdwijnt.
Maar hoe doe je dat? Dat vertelt het volgende pad
7 Juiste concentratie
Echt goed waarnemen wat opduikt lukt pas als we onze aandacht enigszins onder controle hebben. Meditatie vereist dus concentratie. Het helpt ons om rustig te worden en minder overgeleverd te zijn aan wat in ons omgaat. Hoe ver we daarin moeten gaan is al meer dan vijfentwintig eeuwen voer voor debat. Voor de een volstaat het al om een beetje op onze ademhaling te concentreren, voor de ander moeten we zo’n fenomenale graad van concentratiebereiken dat we nog nauwelijks wat voelen of denken. Wat het debat in elk geval aangeeft is dat focus nooit klaar is, dat het iets is dat je altijd opnieuw kunt opscherpen.
Maar hoe doe je dat? Dat vertelt het volgende pad.
6 Juiste inspanning
Mediteren is niet lekker zitten cocoonen in je privé-wereldje, hoe weldadig dat soms ook kan zijn. Het vergt inspanning. De Boeddha noemt vier aspecten van inspanning en zijn ze zijn zo down to earth als wat:
– De inspanning om neigingen die een ontwaken stimuleren op te wekken.
– De inspanning om degene die er al zijn verder te ontwikkelen.
– De inspanning om nadelige neigingen niet te laten opkomen.
– En de inspanning om degene die er toch al zijn af te bouwen.
Maar hoe doe je dat, gemotiveerd zijn om constant zo’n inspanning op te wekken? Dat vertelt het volgende pad.
5 Juiste levensonderhoud
In het modern theater spreekt men soms van het doorbreken van ‘de vierde wand’, de onbestaande muur tussen de bühne en het publiek. Een acteur spreekt het publiek aan, bijvoorbeeld. Dat is precies wat hier gebeurt: de onbestaande grens tussen ons meditatiekussen en ons dagelijkse leven wordt geslecht. Te beginnen met onze baan. Hoe verdienen we ons brood? Wat richten we ermee aan? Vaak denken we dat ons professionele en privé-leven twee gescheiden leven zijn. Maar dan vergeten we dat de uitspraak ‘niks persoonlijks, hoor’, uitgevonden werd in gangsterfilms.Maar hoe doe je dat, je baan van betekenis laten zijn? Dat vertelt het volgende pad
4 Juiste handelen
Door te beseffen dat in boeddhistische praktijk werkelijk niets tussen haakjes staat. Er zijn geen grenzen aan onze praktijk. Nergens. Er is geen verschil tussen diepe (meditatieve) dingen en oppervlakkige (dagelijkse) dingen. Elke handeling, elk gebaar, elke reflex maakt ons tot wat we hier en nu zijn geworden. Meditatie is geen batterij waarop we de rest van de dag kunnen laten draaien. Elk moment van de dag is een moment om de weg te beoefenen. Elk moment is een ontmoetingsmoment met een keuze: in welke richting laat ik mijn leven en mijn relaties hier en nu uitgaan?
Maar hoe doe je dat? Dat vertelt het volgende pad
3 Juiste spreken
Door onszelf geen oor aan te naaien met onze woorden. We zijn bij uitstek talige wezens. Onze woorden en onze toon hebben een immense impact op de kwaliteit van ons leven. Als we een agressief gevoel voelen opduiken en we we praten dat gevoel goed met: ‘ja, zeg, de ander is ook echt een vreselijk figuur’, of ‘ik ben nu eenmaal een vurige persoonlijkheid’, dan leggen we een fluïde situatie op een heel bepaalde manier vast. Onze taal heeft een grote invloed op onze ideeën over de wereld en onszelf. Onze spreekstijl kan het verschil maken tussen een leven in het teken van meer ontwaken en vrijheid, en een leven in het teken van meer vaste oordelen en gehechtheid aan onze oude patronen.
Maar hoe doe je dat? Dat vertelt het volgende pad.
2 De juiste intentie
Wat we ook doen, in welke toestand we ons ook bevinden, we zijn altijd bezield. Alles wat we denken, doen of zeggen krijgt op elk moment een lading, een richting, door onze bewuste en onbewuste intenties die onophoudelijk opduiken. Daar gaat ‘de juiste intentie’ gaat over: hoe geven we onze praktijk een duurzaam heilzame bezieling? In het beste geval wekken we de intentie op om alle overbodige leed in de wereld weg te nemen. Als dit echt onze bezielende bron wordt, kleurt dit de energie waarmee alle andere paden oplaaien. Zo kan onze praktijk, er echt een van ontwaken worden.
Maar hoe doe je dat? Dat vertelt het volgende, laatste en misschien wel moeilijkste pad.
1 De juiste visie
Om de juiste intentie ernstig te nemen kan het helpen om een een wereld- en mensbeeld te hanteren dat die intentie kan ondersteunen. Bij de historische Boeddha gaat ‘de juiste visie’ over de vier edele waarheden, karma en de visie van het niet-zelf. Dat is een hele kluif om hier snel even uit de doeken te doen. Bovendien is die juiste visie doordrongen van het Indiase wereldbeeld van die tijd, dat niet per se het wereldbeeld is van wie hier en vandaag boeddhistisch probeert te leven. Daarnaast zijn in de loop van de boeddhistische geschiedenis ook heel wat verschillende versies van de juiste visie ontstaan. Dus wat is de juiste visie voor ons?
Zelf hou me ik wat dit betreft sinds vijftien jaar aan wat de Boeddha ‘de drie merktekens’ noemt: het inzicht dat elke ervaring vergankelijk is, dat er in geen enkele ervaring een solide autonoom zelf te bespeuren valt, en dat elke ervaring finaal onvermijdelijk onbevredigend is. (Daarover meer in het volgende stukje.) Het lijkt heel weinig om ons op te baseren. Maar als we de wereld zo durven te bekijken, kan hieruit de juiste intentie ontstaan. In de ongrijpbare wolk van veranderende, afhankelijke en nimmer volmaakte oorzaken en omstandigheden leed wegnemen wordt een onuitputtelijke bron van een laaiende zingeving, de bedding van een ontwaakt leven.
Maar hoe doe je dat, die juiste visie voor ogen houden?
Wel, door de juiste meditatie.
